Av Fridtjov Urdal / 2021

Den som fekk vere ein vind

Den som fekk vere ein vind. Ikkje ein storm, bere ein mild, mjuk vind å duve i og med alt dette fargelyste, silketynne, gjennomskinlege. Slør, draperi, forheng, det som sveiper inn og løyner, men likevel gjer synleg. Her er noko attom stengsel og port, det som lokkar og leier deg til seg og innover. Slik desse arbeida til Janne Nes vert hengde og utstilte, minner det om arkitektur, søylerekkjer, allear. Dei fører fram og inn, stendig lenger inn, sjølv om ein snur og går hin vegen, så er ein likevel på veg innover. Lett skjelvande for minste pust og rørsle, vikande og bårande. Det ter seg likevel fast og på eit vis ugjennomtrengeleg. Ein veit det ikkje er så, men likevel ter det seg slik. Mangfaldet – dei mange forhenga eller segla. Kvar for seg er dei sjølv berande uttrykk, men når dei vert ordna, hengde i hop, byggjer dei ein heilskap der sky- og dampminnande former og fargane tonar i hop. Samklangane mellom dei einskilde arbeida gjer at dei styrkjer kvarandre og desse mange verk vert eit. Kan vi høyre ei slik still utstilling? Er det bere stille? Når folk kjem inn til desse verka, vert dei lågmælte, stille, slik ein vert når ein vil lytte. Når vi ikkje høyrer noko anna, så er det stilla vi høyrer. Vi brukar dei same orda om tonar og fargar. Lyse, lette, tunge, mørke, harde, mjuke, varme og kalde. Kan vi så høyre det vi ser, eller sjå det vi høyrer? Ja, ofte, vi er alle sansande vesen. Desse arbeida vender seg til alle. Den eine sansing kallar på dei hine. Den kriblande lysta til å ta på, kjenne stoffet mot huda, til å høyre den døyvde klangen av ein uttonande farge. Når verket er ferdig og hengt opp, er det dette vi ser, likar eller mislikar. Ein er nøgd berre med synet, men så har ein dei som spør: Korleis vart det til? Kva kunnskap og handlag skal til for å skape dette? Kva skal til for at fargen eller lyset skal gå frå det faste, klåre og sterke til å tonast ut i inkje lik drivande røyk? For så å hente styrke frå sjiktet framfor og attanfor. Eg er diverre ein av desse som ikkje er tekstilkunnig og kjenner ikkje fagnamna og er meir eller mindre aningslaus om all den kunne og arbeid som ligg attom det ferdige verket. Eg veit det er eit uende av kunnskap og arbeid som lyt til. Denne store og langsame prosessen frå idé, tankesyn, gjennom handverket som byggjer på røynsler gjennom hundre og tusen år. Dette vi no ser er eit endepunkt som samstundes er eit emne, ei ny byrjing til noko vi enno ikkje har sett, til noko som enno ikkje er skapt. Men slå deg fyrst til tåls med det du ser, det verket som vert gjeve oss. Treng vi vite alt dette om arbeidet? Treng eg bry meg om stoff og pigment? Spør vi målaren om lerretet, målinga og penselhåra for å oppleve bilete, eller bilethoggaren om meiselen og dei tusen feiselslag? Dei fleste har nøgda opp med at uttrykket er sansande. Mystikk i skapinga i det vi ikkje skjønar eller kjenner. Den underfulle undring over mysteriet. Korleis kom det rigga skipet inn den smale flasketuten? Forklaringa var helst eit vonbrot. Å, er det slik det går til? Rigginga, iscenesetjinga, lyssetjinga spelar med og i hop med rommet. Det er ei mengd ting som verkar i hop og utgjer det ferdige uttrykket. Eller er det ferdig? Vert det nokon gong ferdig? Vil vi oppleve dette to gonger på same vis, eller er det underlagt tykket åt den sjåande like skiftande som ja og nei er alt etter høve og stemning? Om ein slår seg til ro med at det er slik, er ein då fri, så kan ein seie: Opplevinga er ikkje bere eit er, det er óg eit var og vert, i stendig skifting.

*

Ho visste det sikkert, det var ikkje lov. Ho skulle ikkje gå inn mellom desse rare hengande tøystykka. Vere snill no, ikkje røre noko, men mora sto i prat med ei anna. Ho nytta det usette høvet og smatt inn mellom fargane i den solgylne kuben. Skulle ein ha sagt nei og strengt mint den vaksne på at når ein er på museum, må ein passe på ungane? Ein skulle vel det kan hende, men det vart ikkje gjort. Denne stunda av uløyves undring og oppleving–i rommet med det mjuke lyset bak fargane kunne der vere ein port til eventyret.

-Desember 2021-

Sogn og Fjordane Kunstmuseum 5. desember 2020
Av lektor, kulturarbeidar og skribent Terje Lyngstad


Velkomen til Sogn og Fjordane kunstmuseum og utstillinga
«INN I FARGEN» - ein installasjon laga av kunstnaren Janne Nes.

Det er alltid spennande å gå inn i det ukjende, og nokre gongar kan det til og med vere skremmande. Denne gongen tenkjer eg at det er mest som å gå på fest.

Installasjonen til Janne Nes består av 33 like store flak av farga silke, som til saman dannar ein kube – eller fleire kubar, som slik dei heng, gjer det muleg å sjå installasjonen både utanfrå og innanfrå. Det er altså eit kunstverk du kan la deg omslutte av.

Opplevinga av kunstverket endrar seg ustanseleg, ut frå kvar vi står i rommet – både når det gjeld form og farge, djupne og lys. Ein eg snakka med litt tidlegare i dag, sa at det hadde ein nesten psykedelisk verknad på han.

Kuben er ikkje ei ny form for Janne Nes. Ho har jobba med denne forma i heile kunstnarskapen sin. Der kubistane, med Picasso i spissen, for godt over hundre år sidan, brukte kuben og skapte bilete som blei opplevde som todimensjonale, opererer Janne Nes med kuben for å oppnå ein tredimensjonal og transparent effekt.

Kva er det med denne forma, kuben? Om du slår opp i leksikon blir det nesten litt vanskeleg å forstå. Der får vi fortalt at kuben er ein platonsk lekam, eit objekt som er regulært, det vil seie at alle flatene, kantane og hjørna er like og regelfaste.

Det er kanskje lettast å tenke på terningen du bruker i eit brettspel, eller å sjå føre seg ein Rubiks kube, den leikedingsen som består av 27 småkubar, med seks ulike fargar, som du vrir og vender på for å oppnå at kvar side til slutt skal bli einsfarga.

Ei Rubiks kube som enno ikkje er løyst, som nokon har lagt frå seg i tilsynelatande uorden, kan vere ein metafor for denne utstillinga, eit bilete på det vakre i det mangfaldige, der spelet i og samspelet mellom fargar og form og det dekorative spelar hovudrolla, utan at vi skal måtte skape ei djupare meining enn nettopp det.

Etter å ha sett verket nokre gonger den siste veka, har tanken på Heiders balanseteori dukka opp. Eg skal ikkje gå i djupna på den teorien, til det forstår eg for lite av han, men essensen er at vi som menneske har ein tendens til å ville skape meining i alt vi ser, og at vi kjenner ubehag om meininga uteblir.

Berre tenk på kor lett vi har for å leite etter og finne figurar i skyene vi ser på himmelen. Der er ein hund, seier vi, og der er ein sau, skal tru om ikkje han har horn.

Her er vi ved kjerna ved dette verket, slik eg opplever det. Eg får lyst til å kalle han for «INN I FARGANE», i fleirtal altså. For dette er verkeleg ein fest for synet, ei sanseoppleving som gir utruleg mange assosiasjonar. Men til liks med det vi ser i skyene, vil det vi ser i dette verket sprike veldig frå person til person.

For, som det står i informasjonen som følger utstillinga: «Dersom det finst ei forteljing, finst ho hos den som ser.»

Med dei orda er det ei stor glede for meg å seie at utstillinga «INN I FARGEN» av Janne Nes, er opna.

I løpet av de siste femti årene har tekstilkunst hatt et «comeback» på samtidskunstscenen, og har flere ganger blitt gjennomtolket og indentifisert med både feministiske, poststrukturalistiske og analytiske kunstdiskurser. Mens tekstilkunstnere på 60-, 70- og 80-tallet har vært særlig opptatt av ideologien, rollen og plasseringen av selve tekstilkunsten i samtidskunsten og samfunnet (1), har Janne Nes en frisk og interessant kunstnerisk tilnærming som skiller seg fra denne tradisjonen. Hun følger en formell, materiell og nesten glemt modernistisk retning.

Begge installasjoner (stilt ut ved Møre og Romsdal kunstsenter), «Rød» (2015) og «Gjennom gul» (2015), utvikler seg parallelt i forhold til to problemstillinger: geometrisk form og basisfarger. Kunstneren benytter en streng og krevende stil og viser umiddelbart sitt høye kunstneriske nivå. I lag etter lag følger silkeorgansa jevne, rytmiske intervaller. Det som vekker interessen mest, er at Nes skaper følbare, haptiske* og materielle strukturer i rommet. Man kan ikke unngå de. Silke er anti-silke, og form er ikke form i seg selv. Dette opplever man enda sterkere ved nærmere kontakt med verket, stoffet beveger seg fritt og er påvirket av ens bevegelser.

Mens formen danner fysiske grenser, er fargen koblende, komplementerende og et narrativt element. Her opererer kunstneren med tre farger, rød og gul (i ulike toner) og svart som er den mest sentrale fargen i begge installasjoner. Små forskyvninger mellom lagene skaper bevegelse. Lys og skygge samspiller med farger og fører til videre gradering av toner, noe som forsterker enda mer den tredimensjonale effekten kunstneren vil oppnå. På denne måten er vi invitert inn for å utforske et nesten intimt og berørende sted, skapt med presisjon og følsomhet.

I sine installasjoner krysser Nes en grense mellom materialitet og virtualitet. Hennes verk går videre og kan oppleves som en video eller hologramkunst med teatralsk preg, en slags projisering, hvor selve materialet forsvinner eller ikke er merkbart. Det står fram som ren estetikk uten unødvendige forstyrrelser. Materialet samspiller her med utrykket og er i balanse. Kunstneren jobber med høy bevissthet og kontroll over prosessen og tolker materialet på en unik og personlig måte.

1. Elissa Auther, Fiber Art and the Hierarchy of Art and Craft, 1960–80 i: The Journal of Modern Craft, Volume I—Issue I March 2008 s. 13–34.

*kommunikasjon ved berøring

"Janne Nes sitt kunstneriske prosjekt favner mange aspekter, og på mange måter føler jeg at ord kommer til kort når jeg skal forsøke å si noe om disse verkene. De er formalistiske og sanselige på samme tid, en ganske unik kombinasjon, og de bringer tekstilkunsten over i en annen virkelighet. Janne sine arbeider utnytter selve materialet, silkens kvaliteter til fulle. Stoffets letthet og fargens tyngde balanserer perfekt i disse svevende kubene. Hun lar oss komme nærmere et materiale vi ikke så ofte ser på denne måten.

Bevegelse blir et sentralt stikkord for å forstå disse verkene. Vi kjenner et naturlig behov for å bevege oss rundt objektene for å utforske de, og forstå de. I det vi gjør det beveger også de seg, som et svar på vår bevegelse. I siste instans beveger de oss også på et annet nivå enn det fysiske.

Jeg hadde aldri trodd at jeg kunne stå foran en tekstilflate i fem minutter og bare la tanken sveve inn i hulrommet den skapte, som ikke var der likevel. I blant overrasker kunsten på måter man ikke hadde forventet, og dette synes jeg har blitt en slik utstilling."

"Som sagt, ord kommer til kort, disse installasjonene snakker for seg selv. ..."

Sidan 90-talet har kunstscena vore sterkt dominert av idébasert kunst, noko som m.a. ofte har ført til ei vending bort frå dei handverksmessige tradisjonane og ein auka konsentrasjon om elektroniske media. Men gjennom dei siste par åra er situasjonen endra. På dei store internasjonale kunstarenaene ser ein nå eit nytt og sterkare fokus på det material- og teknikkbaserte. Også her hos oss er det slik at stadig fleire nå søkjer tilbake til kunstfaglege røter i handverk og materialitet.
Janne Nes er tekstilkunstnar med utdanning frå Kunsthøgskolen i Bergen i ei tid då den idébaserte kunsten hadde hovudfokus. Kunsten hennar har likevel, teknisk sett, utgangspunktet sitt i dei handverksmessige tradisjonane, og biletmessig er her kunsthistoriske referansar til amerikansk abstrakt ekspresjonisme, særleg den latvisk-amerikanske forgrunnsfiguren i New York-skulen, Mark Rothko.

Men Janne Nes har ikkje sjølve maleriet eller stofftrykket som mål. Ho byggjer romformer og det med tilsynelatande svært enkle grep. Romformene er samansette av store, tynne formatlike silkeflak. På kvar av dei er ofte mest identiske former måla med flytane tekstilfarge i ein nesten akvarellisk teknikk, svarte og raude tangerande former. Ser ein nøyare etter, m.a. i formene sine randsoner, ser ein at det raude ikkje berre er raudt og det svarte ikkje berre svart. Fargane er bygde i mange lag; dei raude formene av gult, raudt og turkis, dei svarte av gult, raudt, turkis og svart. Slik får dei sterke fargekontrastane likevel eit nært slektskap, og det oppstår ein djupare fargemessig dialog mellom dei.

I tillegg til vektlegging av materialitet og godt handverk, framstår verka som konseptuelle installasjonar. Lys, transparens og bevegelse dannar ein visuell heilskap som endrar forminnhaldet og gjer det enkle utgangspunktet komplekst. Det oppstår ein fascinerande bevegelse – i objekta sjølve og i oss som publikum, ved vår eigen gang gjennom utstillingsrommet.